İş davaların
yetki konusunu belirlemek için öncelikle iş mahkemelerinin kuruluşu, yerleşim
yeri, yetkili mahkeme ve işyeri kavramlarını bilmek gerekir.
5521 sayılı İş
mahkemeleri kanunu 1. Maddesi uyarınca; “İş
Kanununa göre işçi sayılan kimselerle işveren veya işveren vekilleri arasında
iş akdinden veya iş Kanununa dayanan her türlü hak iddialarından doğan hukuk
uyuşmazlıklarının çözülmesi ile görevli olarak lüzum görülen yerlerde iş
mahkemeleri kurulur.”
Açılacak bir
iş davası, kural olarak davalı ikametgâhında açılabildiği gibi, işçinin işini
yaptığı yer mahkemesinde de açılabilir. Burada iki ayrı kuruluşu olan bir
şirkete nerede dava açılacağı gündeme gelebilmektedir. Bu durumda da işçinin
fiili olarak iş ilişkisini devam ettirdiği yer mahkemesinde dava açmak uygun
olacaktır. Şöyle ki İş Mahkemeleri Kanunu 5. Madde “işçinin işini yaptığı işyeri için yetkili mahkemede de bakılabilir.
Bunlara aykırı sözleşme muteber sayılmaz.” Diyerek bu duruma açıklık
getirmiş ve bu duruma aykırı sözleşmeleri de geçersiz saymıştır.
İş mahkemeleri
kanununda işyeri tanımı yokken bu tanım 4857 sayılı İş kanununda
belirtilmiştir. 4857 sayılı İş Kanunu 2. Madde uyarınca; “İşveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddî olan ve
olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime işyeri denir. İşverenin işyerinde ürettiği mal veya hizmet
ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen
yerler (işyerine bağlı yerler) ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma,
muayene ve bakım, beden ve meslekî eğitim ve avlu gibi diğer eklentiler ve
araçlar da işyerinden sayılır. İşyeri, işyerine bağlı yerler, eklentiler ve
araçlar ile oluşturulan iş organizasyonu kapsamında bir bütündür.”
İş
mahkemelerinde yetki durumu, davanın her aşamasında ileri sürülebilen bir
yetkidir ve hâkim de bu durumu resen gözetmektedir.
Bildiğimiz
anlamda iş davalarında yetkinin yanında özel kanunlarca belirlenmiş olan Deniz
İş Kanunu’na tabi işçiler ile Basın İş Kanunu’na tabi işçiler ile ilgili
yetkili mahkemeye de kısaca göz atmak gerekir. Deniz İş Kanunu’na tabi işçilere
de 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu uygulanır, genel yetki kuralı onlar için
de geçerlidir. Ayrıca 854 Sayılı Deniz İş Kanunu uyarınca; “Hizmet akdinde
ayrıca bir hüküm yoksa dava, geminin bağlama limanında iş davalarını bakmaya
yetkili mahkemede görülür.” Aynı düzenleme Basın İş Kanunu’na tabi işçiler için
de vardır, onların davaları da 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu uyarınca
görülür.
Sonuç olarak,
5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 5. Maddesi uyarınca davalının
ikametgâhında veyahut işin görüldüğü yer mahkemesinde açılabilir. İş mahkemesi
olmayan yerlerde bu dava asliye hukuk mahkemesinde açılmalıdır. Deniz iş ve
Basın iş kanunlarına tabi çalışanların da 5521 sayılı kanun hükümlerince
yetkili mahkemede dava açmaları gerekmektedir.